Những ngày này, cuộc đối đầu không khoan nhượng giữa
Trump với Twitter khiến người ta nghĩ nhiều đến mối quan hệ bội phần phức tạp
giữa chính quyền với truyền thông, một thứ đặc sản rất mực Hoa Kỳ – hãy nhớ House of Cards, nơi nữ phóng viên Zoe
Barnes vừa là công cụ, vừa là tình nhân, và rốt cục trở thành nạn nhân của
Frank Underwood, người sau này trở thành Tổng thống.
Tất nhiên,
chẳng cứ gì Mỹ, ở đâu cũng vậy thôi, truyền thông luôn va chạm với chính quyền,
không ít thì nhiều. Nhưng ân oán sâu xa giữa hai thứ quyền lực hành pháp và
giám sát này có thể nói đã lên đến đỉnh điểm tại
xứ sở cờ hoa. Chẳng cần lên đến cấp quốc gia và cũng chẳng phải đợi đến thế kỷ
20, báo chí mới có cơ hội vẫy vùng ở Tân thế giới. Một thị trấn Viễn Tây điển
hình thế kỷ 19 luôn tồn tại một tờ báo, dù nhỏ bé và khiêm tốn, lượng phát hành
chỉ vài chục bản. Đó là Daily Star ở tập
truyện tranh Lucky Luke cùng tên. Đó là Shinbone Star trong The Man
Who Shot Liberty Valance (1962). Những tờ báo ấy là hạt giống đầu tiên của
tự do ngôn luận ở xứ này. Nói như chủ bút tờ Shinbone, “Tôi là người làm báo… Chính trị gia là món chính của tôi
– tôi dựng họ lên, tôi lôi họ xuống.”
Vừa dõi theo
cuộc chiến giữa Trump và báo chí, vừa xem lại mấy tác phẩm kinh điển của
Hollywood về đề tài này, âu cũng là một điều thú vị trong những ngày hậu Covid.
Hai lựa chọn xứng đáng nhất, có lẽ là All
the King’s men, câu chuyện về một chính trị
gia, và All the President’s men, câu chuyện về hai nhà báo.
Khác với
Trump, một tỉ phú chuyển nghề, Willie Stark trong King’s xuất thân là một con người chất phác mong ước đóng góp cho cộng
đồng, nhưng biến chất từ khi dấn thân vào con đường chính trị, đặc biệt là từ khi
thành thống đốc bang. Câu chuyện ấy
được thuật lại
qua lời kể của Jack Burden, một phóng viên ngưỡng mộ sự chân thành ở Stark để rồi
vỡ mộng vì sự tha hóa của y.
Nếu như King’s dựa trên một nhân vật có thật
(Huey Long, thống đốc bang Louisiana từ 1928-1932) thì President’s là bảy tháng đầu tiên của cuộc điều tra chấn động nhất
lịch sử nước Mỹ: vụ Watergate. Ở đây, ta sẽ bắt gặp hai gương mặt lẫy lừng, Redford
và Hoffmann, trong vai cặp phóng viên mới vào nghề chuẩn bị là tác nhân quan trọng
khiến Nixon phải từ chức năm 1974.
Xem King’s, ta sẽ hiểu thêm khá nhiều về nền chính trị Mỹ thuở sơ khai – thời
kỳ của những cuộc vận động tranh cử tổ chức ngay ở ga xe lửa (whistle-stop tour).
Cái cách Stark leo lên đỉnh cao danh vọng chính là căn cốt của giấc mơ dân chủ
Mỹ: bất kể anh là ai, chỉ cần thuyết phục được người dân, anh sẽ thắng, dù cơ hội
ấy có hoang đường đến mấy. Đây là lý do khiến 54 năm sau ngày Rosa Parks bị bắt
vì không nhường chỗ cho người da trắng trên xe buýt, một người da màu đã đắc cử
Tổng thống Mỹ. Nhưng cũng chính King’s lại
đặt ra một câu hỏi lớn: làm thế nào để ngăn chặn cái viễn cảnh đáng sợ “quyền lực
tuyệt đối sẽ sa đọa tuyệt đối,” điều đang xảy ra trên đất Mỹ ngay lúc này? Và
cũng chính King’s đặt ra câu hỏi về
vai trò và trách nhiệm của báo chí đối với tiến trình sa đọa ấy. Không phải tự
nhiên họ của tay nhà báo lại là Burden (gánh nặng). Ban đầu Jack cố gắng giữ
vai trò vô can của một người quan sát, nhưng dần dà anh đã bị cuốn vào vòng
xoáy và trở thành công cụ tiếp tay cho Stark. Nhìn bằng lăng kính lý tưởng, người
ta hy vọng đây là lý do thực sự khiến Twitter chống lại Trump – họ không muốn thành công cụ thao túng dư luận
và công kích đối thủ của đương kim Tổng thống.
Không chỉ Burden, mọi người đều có trách nhiệm khi
trực tiếp đồng lõa hay gián tiếp tiếp tay cho Stark. Đó là Sadie, cựu phóng
viên và trợ lý của Stark. Đó là Anne, người yêu Stark hay đúng hơn là yêu lý tưởng
của ông ta. Và đó là gia tộc Stanton, vì đã hậu thuẫn cho Stark bằng uy tín
chính trị nhiều đời của mình. Thế nên, nếu nhìn vào hiện tại, không khó để nói
rằng tình cảnh thê thảm hiện giờ là cái giá nước Mỹ phải trả khi bốn năm trước
chính họ đã bỏ phiếu đưa Trump lên làm Tổng thống.
Nếu người Mỹ xem King’s vào lúc này hẳn họ sẽ hoang mang hơn bao giờ hết. Thật ra nỗi
hoang mang ấy đã tới từ rất sớm: gõ “All the King’s men” và “Donald Trump” vào
ô tìm kiếm của Google, sẽ có 27.500 kết quả, trong đó có những bài viết từ
2016. Nói cách khác, không ít người ngay từ đầu đã thấy trong chiến lược tranh
cử dân túy của Trump nét tương đồng với những bài diễn văn rực lửa của Stark,
và thấy trong hình ảnh Stark, như người khổng lồ trên ban công Tòa thị chính ngó
xuống dân chúng nhỏ xíu như những quân tốt trên bàn cờ, một dự cảm không lành
cho tương lai nước Mỹ. Lần này, là điện ảnh đã bước vào đời thực, thậm chí tồi
tệ hơn, vì ít ra Stark còn khởi đầu là một người tử tế.
Sau mọi sa đọa ở Stark, cái kết của King’s chỉ càng làm khán giả thêm bế tắc
vì không tìm ra lời giải cho bài toán mang tên nền dân chủ Mỹ. Trong khi đó, President’s mang đến một cảm xúc khác. Nếu
chất noir của King’s là ẩn dụ về bóng
ma đen tối của cuộc Đại suy thoái 1929-1933, thì những khuôn hình của President’s cũng u ám, mịt mùng như không
khí chính trị nước Mỹ năm 1972. Nhưng mỗi khi ống kính tìm đến với tòa soạn Washington Post, tất cả lại sáng lên, tuy
mới chỉ là ánh sáng trắng lạnh của đèn huỳnh quang. Anh sáng ấy đại diện cho sự
minh bạch của báo chí, như ngọn hải đăng lẻ loi soi tỏ những âm mưu chính trị chằng
chịt bủa vây Washington D.C. dưới triều đại Nixon. Chẳng rõ Ban biên tập tờ báo
gần đây có xem lại phim này chăng, nhưng kể từ 2017, lần đầu tiên trong lịch sử
140 năm của mình, Washington Post đã có
một tuyên ngôn chính thức: Democracy Dies
in Darkness.
Nhân vật chính trong President’s không phải là Bob Woodward và Carl Bernstein, dù họ thực
sự là cặp bài trùng của vụ Watergate, mà là người lính gác tên là Báo chí. Lần đầu
đụng nhau, Bernstein tự ý sửa bản thảo của Woodward. Bị chất vấn, anh nói, nếu
cậu thấy bản cậu viết hay hơn, ta sẽ nộp bản đó cho tòa soạn. Xem xong, Woodward
thừa nhận bản sửa của Bernstein tốt hơn. Một tình tiết nhỏ, song lại nói lên rất
nhiều về nghề báo: trong
sự mạch lạc báo chí không có chỗ cho tự ái cá nhân, điều duy nhất anh có thể
làm là viết, viết, rồi viết
lại, đến khi đạt thì thôi. Mà cái đạt ấy không phải dựa trên tiêu chí riêng của Bob hay Carl, cũng không phải của Ben Bradlee, Tổng Thư ký Tòa soạn. Đó là độc lập, khách quan và
đầy đủ căn cứ; và như con chó ngao ba đầu trong thần thoại, Bradlee chỉ cho
phép những phóng sự đi qua chừng nào chúng đảm bảo
cả ba yếu tố ấy. Sự khắt khe của Bradlee khiến cả khán giả cũng nản lòng mỗi
khi Bob và Carl bị từ chối, tiu nghỉu cầm bản thảo lê bước về bàn mình như chó
bị cắt tai (triết lý làm báo của Bradlee, theo lời họ, là “mũi sục xuống đất,
mông chổng lên trời, từng bước tiến tới tương lai”). Nhưng, vẫn con chó già ấy,
ở thời khắc sinh tử, khi hai gã học trò mắc sai lầm trí mạng, lại là người
giương tấm khiên vững chãi nhất để bảo vệ đồng nghiệp: “We stand by our story.”[1]
President’s không phải là khúc ca khải hoàn của nghề báo. Phần lớn bộ
phim, tâm thế của Bob và Carl chủ yếu là của kẻ mắt sáng phải đi trong bóng tối:
dò dẫm và bế tắc, thậm chí hoài nghi năng lực bản thân. Xen kẽ mạch cảm xúc ấy
là những giây phút lo sợ cho tính mạng mình, nản lòng vì thất bại, ăn năn vì phạm
sai lầm. Nhưng sau cùng, bằng sự lì lợm của chó săn, bằng cách kiên trì gõ cửa
từng nhân viên tham gia chiến dịch tranh cử của Nixon hòng thuyết phục họ chia
sẻ thông tin và miệt mài theo dấu dòng tiền, cả hai đã lần ra dấu vết dẫn về
Nhà Trắng.
So với King’s,
những ngày tháng này, President’s còn
được người Mỹ nhắc đến nhiều hơn. Phần vì nó mới hơn. Phần vì câu chuyện
Watergate có thật và gợi lên nhiều liên tưởng. Phần vì Washington Post một lần nữa
lại đứng trên đầu chiến tuyến, đối diện với chính quyền. Nhưng quan trọng hơn cả,
vì nó đem lại cho người ta hy vọng. Rằng bất chấp mọi đổi thay của thời đại và công
nghệ, bất chấp mọi dọa dẫm và kiềm tỏa, báo chí sẽ giữ được sự độc lập của
mình, và cùng với nó là thứ quyền lực khách quan đủ sức hạ bệ cả một chính quyền./.
[1] Bốn
tháng sau khi bắt đầu điều tra vụ Watergate, Washington Post đăng bài trên trang nhất khẳng định Chánh Văn phòng
Nhà Trắng Bob Haldeman kiểm soát quỹ đen cấp tiền cho vụ đột nhập vào trụ sở đảng
Dân chủ. Dù điều này là chính xác, vào thời điểm đó Bob và Carl mắc sai lầm sơ
đẳng: không kiểm chứng kỹ nguồn tin, bởi vậy không đủ bằng chứng hậu thuẫn cho
cáo buộc này. Trước sự phản pháo dữ dội của Chính quyền, Ben Bradlee đã đưa ra
tuyên bố “Quan điểm của chúng tôi trước sau như một.”
No comments:
Post a Comment