Đã sáu tháng kể từ ngày Hong Kong rơi
vào khủng hoảng, một cuộc khủng hoảng chưa hề có dấu hiệu nguôi ngoai. Nhưng cuộc
khủng hoảng của điện ảnh Hong Kong thì đã kéo dài ít nhất mười lăm năm, và đến
giờ cũng vẫn chưa hề có dấu hiệu dừng lại.
Có lẽ hơn ai hết, khán giả Việt Nam là
những người hiểu nhất và cũng nhớ nhất thời hoàng kim của điện ảnh Hong Kong. Cái
thời những Anh hùng bản sắc hay Người trong giang hồ khuynh đảo mọi hàng
băng đĩa. Cái thời xem phim liền tù tì được gọi là “luyện chưởng” thay cho
“bing-watch.” Cái thời mà xứ cảng thơm được mệnh danh là “Hollywood của phương
Đông.” Cái thời đã một đi và có lẽ chẳng bao giờ trở lại, nhưng sẽ vĩnh viễn ghi dấu trong lòng ta, như câu chuyện “trời
cao gió lộng sát cánh cùng bay” của Thần
điêu hiệp lữ.
Từ chỗ cho ra đời 400 phim mỗi năm vào
đầu thập niên 90, con số này đã giảm xuống còn khoảng 60 ngày nay. Từ chỗ làm
mưa làm gió trên thảm đỏ lộng lẫy của Berlin, Cannes và Venice, đồng thời mê hoặc
trái tim của bao thanh niên lẫn các bà nội trợ, Hong Kong đã dần phải nhường chỗ
cho Hallyu (Hàn lưu), và cho cả những bom tấn từ phương Bắc. Nếu như năm 1996,
trong 10 phim ăn khách nhất Hong Kong có phân nửa là bản địa, thì đến 2016 chỉ
có duy nhất Mỹ nhân ngư trong top 10,
và đây cũng là một sản phẩm hợp tác cùng Đại lục.
Có nhiều lý do để giải thích và có lẽ cả
biện minh cho sự suy tàn ấy. Sẽ không ít người nói, 1997 là cột mốc, và Đại lục
là nguyên nhân. Năm 1997 có thể đúng là cột mốc, nhưng Đại lục thì không phải là
nguyên nhân (duy nhất) cho sự sụp đổ của một đế chế từng thống trị cả vùng Đông
Á.
Điện ảnh, nói cho cùng, là sản phẩm của
con người. Vì thế nên khi đi tìm câu trả lời cho sự tàn lụi mang tên gọi Hong
Kong, trước tiên, ta nên tìm đến những con người của xứ sở này.
Đầu tiên, họ đã già. Tất cả đều đã già.
Ngô Vũ Sâm. Đỗ Kỳ Phong. Từ Khắc. Và cả Vương Gia Vệ nữa. Vương, người ít tuổi nhất
trong số họ, đã 60. Còn Ngô, người già nhất, đã 73. Và đấy là mới xét đến phần
đạo diễn. Tuổi tác không trừ bất cứ ai. Thành Long, Châu Tinh Trì, Châu Nhuận
Phát, tất cả đều đã ngoại sáu mươi. Lý Gia Hân, người trẻ nhất của Tứ đại mỹ
nhân, sang năm sẽ sang tuổi ngũ tuần. Và tàn đi cùng họ, là nét tuyệt đại phong
hoa của một nền điện ảnh. Nhưng điều đáng nói hơn là sức sáng tạo cũng lụi dần
theo năm tháng. Lần cuối ta được thấy một siêu phẩm của họ là bao giờ? Với Ngô
Vũ Sâm, là Lạt thủ thần thám (1992).
Với Đỗ Kỳ Phong, là Xã hội đen 2 (2009). Với Từ Khắc, có lẽ là Thất kiếm (2005). Còn Châu Tinh Trì, dĩ nhiên là Tuyệt đỉnh công phu
(2004). Hứa An Hoa vẫn xuất sắc như ngày nào (năm 2012, Đào thư được đề cử Sư tử vàng còn Diệp Đức Nhàn ẵm
giải nữ chính của Venice), nhưng
bà đi một đường riêng và như người ta nói, một cánh én không làm nên mùa xuân.
Trong khi đó, thế
hệ kế tiếp họ dường như lại thiếu vắng một chút gì đó để trở thành kinh điển.
Sau Vô gián đạo rất xuất sắc, Lưu Vĩ
Cường và Mạch Triệu Huy vẫn có những phim khá, nhưng chen vào đó là nhiều phim
trung bình. Quan Cẩm Bằng có dấu hiệu hụt hơi, và chỉ cho ra đời một bộ phim
duy nhất kể từ Trường hận ca (2005).
Diệp Vĩ Tín chỉ xuất sắc trong một thể loại đặc trưng của anh là võ thuật, và Sát Phá Lang cũng đã là câu chuyện từ 15
năm trước. Trần Khả Tân ổn định hơn và có những sáng tạo nhất định, nhưng chất ngọt
ngào mê đắm của Điềm mật mật thì đã
không còn. Mà có lẽ, đấy cũng không phải là lỗi của Trần, chẳng qua là Hong
Kong không sản sinh ra được một cặp đôi Trương Mạn Ngọc-Lê Minh nào nữa.
Quả vậy. Những
gương mặt trên màn bạc luôn là nguồn năng lượng nuôi dưỡng một nền điện ảnh. Hong
Kong hồi thập niên 80-90 có may mắn sản sinh ra được một thế hệ diễn viên xuất
chúng. Dĩ nhiên là họ đẹp, nhưng cái đẹp của họ là cái mỗi người một vẻ. Cái sắc
sảo của Lâm Thanh Hà khác với cái sắc sảo ở Trương Mẫn. Nét quý phái của Quan
Chi Lâm khác với nét quý phái từ Trương Mạn Ngọc. Vẻ thuần khiết trong Vương Tổ
Hiền khác với vẻ thuần khiết nơi Lý Gia Hân. Nó rất khác vẻ đẹp như đúc từ một
khuôn và trang điểm cùng một cách nhan nhản trên showbiz Hàn Quốc và Đại lục
hai thập niên trở lại đây. Đặt họ cạnh những gương mặt được xem là hạng A của
điện ảnh Hoa ngữ bây giờ như Angelababy hay Triệu Lệ Dĩnh, mới thấy khác biệt lớn
đến chừng nào.
Và không chỉ là những
khuôn mặt đẹp, họ thực sự có khí chất và tài năng. Ai dám nói Trương Quốc Vinh
chỉ là một chàng ca sĩ đẹp trai khi xem Xuân
quang xạ tiết và Bá vương biệt cơ?
Tương tự như vậy với Lưu Đức Hoa trong Vô
gián đạo hay Lương Triều Vỹ trong Hoa
dạng niên hoa! Khoảng cách của họ và những Tạ Đình Phong, Ngô Ngạn Tổ hôm
nay quả thực là không thể lấp đầy! Và đừng nói những Thiên vương như Lưu, ngay
cả những diễn viên có ngoại hình không hào nhoáng như Lưu Thanh Vân hay từng
đóng phim cấp III như Nhậm Đạt Hoa, đến những người chuyên đóng vai phụ như Huỳnh
Thu Sanh hay Tăng Chí Vỹ, năng lực diễn xuất của họ cũng là điều không thể nào
phủ nhận.
Và cũng không thể
nào phủ nhận là cuộc trở về Đại lục đã ảnh hưởng sâu sắc và đến điện ảnh Hong
Kong. Bên cạnh bảy triệu rưỡi người Hương Cảng, thị trường một tỉ ba của Đại lục
là một cái bóng khổng lồ không ai có thể thoát khỏi. Những bộ phim xuất sắc trong
giai đoạn 1997-2005 như Thiếu Lâm túc cầu
hay Vô gián đạo thực ra vẫn là dư
quang của thời đại trước. Khủng hoảng tài chính 1997 kết hợp với đại dịch SARS
khiến kinh tế Hong Kong lao đao, và xuống dốc cùng với kinh tế tất nhiên là điện ảnh.
Trong khi doanh thu phòng vé ở bên kia
biên giới tăng phi mã, phân nửa rạp chiếu phim của Hong Kong phải đóng cửa. Áp lực ấy khiến tất cả hướng về Đại lục
như một lối thoát tất yếu, nhất là khi Hong Kong được
loại khỏi diện chịu quota nhập khẩu, và phim hợp tác với Đại lục được tính
là nội địa khi phát hành.
Nhưng đi cùng chiếc
phao cứu sinh đồng sản xuất ấy là gọng kìm tên gọi là kiểm duyệt. Những dự án hợp
tác buộc phải nộp kịch bản cho Bắc Kinh trước khi sản xuất. Nói cách khác, chiếc
vòng kim cô đã trùm lên cái đầu sáng tạo của điện ảnh Hong Kong. Dù vậy, kim tiền
và vị thế ngôi sao Đại lục vẫn là sự hấp dẫn quá lớn với bất kỳ ai. Bắc tiến đã
thành xu thế. Lần lượt những Từ Khắc, Lâm Siêu Hiền, Trần Khả Tân theo nhau vượt
qua biên giới, và họ đã thành công. Trong số năm mươi bộ phim có doanh thu cao
nhất Đại lục, có 15 là tác phẩm của các đạo diễn Hong Kong, còn các đồng nghiệp
xứ bắc chỉ chiếm 12 suất. Những con số 3-500 triệu USD ở phòng vé thừa sức khiến những cá
tính bướng bỉnh nhất, dù là đạo diễn hay diễn viên, phải cúi đầu.
Không chỉ là câu
chuyện của kịch bản, mọi điều ở họ đều dần dà khép vào khuôn khổ và chuẩn mực của
Đại lục. Cái
cằm V-line trở thành tiêu chí về nhan sắc. Mọi ngôi sao đều có tài khoản
Weibo để giao tiếp với người hâm mộ.
Tính độc lập và đa dạng trong sáng tạo của điện ảnh Hong Kong mất dần đi khi mọi
cân nhắc về chuyên môn lẫn tài chính đều phải tính đến yếu tố thị trường Đại lục
và sự kiểm duyệt từ Bắc Kinh. Và, dĩ nhiên, khi Tòa Trọng tài Thường trực ra
phán quyết về đường lưỡi bò, tất cả, dù muốn hay không, đều ngoan ngoãn thể hiện
quan điểm trên mạng. Chẳng ai muốn làm mất lòng một cộng đồng hâm mộ đông đảo đang
sục sôi và sẵn sàng ném đá những kẻ bị cho là không yêu nước.
Và tất nhiên, không thể không kể đến sự
bùng nổ của những đối thủ khác – Hàn Quốc, Đại lục, và tất nhiên, cả Hollywood
nữa. Hong Kong có những đặc sản – xã hội đen, võ hiệp, và thể loại hài mo lei tau từ lâu đã thành thương hiệu của
Châu Tinh Trì. Nhưng những món như thế ăn mãi cũng chán, và những đường quyền
cước Hong Kong bỗng nhỏ bé đến tội nghiệp trước những món vũ khí hạng nặng của Biệt
đội Avengers hay trước những bom tấn của CFGC hoặc Hoa Nghị huynh đệ. Và trái
tim các bà nội trợ giờ đây cũng đã có những hình bóng mới, Song Jong Ki hoặc Bi
Rain.
Nếu có chút hy vọng gì le lói, thì đó
là làn sóng mới xuất hiện sau cơn địa chấn 2014 ở Trung Hoàn. Thế hệ đạo diễn
trẻ bắt đầu lưu tâm đến những đề tài chính trị-xã hội thay vì giải trí thuần
túy. Có thể kể đến Thụ đại chiêu phong
hay Nhất niệm vô minh (đều 2016) và Thập niên (2015), bộ phim đã đoạt giải
Kim Tượng, nhưng bị Đại lục cấm chiếu và thậm chí là cấm truyền hình buổi lễ từ
Hong Kong vì nội dung chính trị nhạy cảm. Dù vậy, việc phim được trao giải bản
thân nó đã là tín hiệu đáng mừng. Điện ảnh Hong Kong có thể không bao giờ lấy lại
vẻ phong quang ngày cũ, nhưng chắc chắn nó sẽ không chết đi một cách dễ dàng.
Hà Nội
ngày 17 tháng 11 năm 2019
Nham Hoa
No comments:
Post a Comment